Der Bauernhof um 1870

von

Heinrich Stolte



Doe Hiusarboet

Doe Hiusarboet dai Mudder met den Luüdens. Soe suarge for Minsken un Foe un was bui ollen Arboeden doe erste: kuaken, backen, wosten, inmaken, melken, feoren, wasken, buüken, flicken, stoppen, racken, hiekeln, spinnen, würken, bloeken, woenen, woen, planten, - dat send män sonn par Woöre, owwer wecke Arboet es dat! Doe Biurnfruwwe mott fuür un achter Augen häwwen; Doe Biur mott sümst Knecht un doe Fruwwe sümst Maged bluiwen. Briutschatt ümmen Herd es olle Dag Geld wert; Briutschatt inner Hand ferroert os Sand.

Mudder kuake Muarens Süppken, Middages Gemoöse un Owends Görde. Pannkeoken backe soe, wenn soe innen Sommer Salot dobui giewen konn, Picker un Puffer, wenn innen Winter doe Kastenuawen bott weort. Floesk bron dai soe blaut Wuinachten. Sunndages kuake soe manßen Honnersuppe un uile Kartuffeln met Broögge iut Suipel, Mial un Speck. Dat Braut backe Fadder, blaut knian holp em oener fan den Kiaders; mengen, suüren, boöden, inschiuwen un iuttoen, dat ferstonn hoe os doe Bäcker innen Duarpe. Den Kiaders backe hoe dat Braut ummesüss met. Kloembraut loet hoe innen Duarpe backen.

Doe Doegtrogg was oen langen foerkäntigen Kasten met foer Stalen un starkem Deckel. Wenn backen weort, bodde Fadder Muarens freo in un blaif den ganßen Dagg inner Backstuawen. Den Owend forhiar menge hoe Ruüggenmial un warm Wader teo oenem Bruigge. Dann leog hoe den Deckel uppen Trogg un loet den Doeg doe Nacht iawer suüren. Den annern Muaren weort doe woeke Doeg medden Foöden kniat un dobui sau lange Mial teoschüdd´t, bet hoe stuif was un den ganßen Buam innen Backtruage teodecke. Dann weort hoe medder Doegschiuden indellt un afstiaken; joed Stück weort uppen Diske medden Hännen kniat, weltert un teo Braut fuarmt. Wenn doe Backuawe hoet geneog was, weort hoe medden Wisker roeggen maket, doe Doeg medden Schuüwer instiaken un doe Deckel dofor met Laimen teosmiart. Den annern Dagg taug Fadder dat Braut iut, loet den Uawen kault weren un schauf dann doe Braie wir in den kaulen Uawen. Do bliewen soe lange frisk un woören nich füönig. Wui backen ümmer for sess bet acht Wieken in foriut. Doe Doegtrogg weort blaut iutschrappet, nicht iutwosken, un dann faste teodecket, süss suüre et dat naichste Mol nich richtig drin. Fan dem aulen Doege mosse wat innen Truage bluiwen, wenn auk druüge un hart; dat woeke buim Mengen wir up un holp suüren. In nadden Joren mosse doe Doeg länger suüren, os wenn dat Kaurn innen Druügen wuoßen was; dann weort oen Stück Kössken in den Doeg stiaken, dat et biader suüre. Mudder holp buim Backen nich, blaut wenn wui Jungens medden Foöden knian mössen, bösse un wuoske soe us, loet us dann fan Fadder upbuüren un innen Doegtrogg stellen.

Olle foer bet sess Wieken loet Mudder wasken un droemol innen Jore buüken. Bui der lütken Wäske weort dat Linnentuüg in Soepenwader kuaket, inner Meolen briewen, upper Wisk bloeket, inner Bieke spollt, medden Spone kloppet, medder Hand wrungen un uppen Hagen druüget, dann no recket un fault, owwer nicht pläddet. Dat wüllen Tuüg weort blaut inner Meolen briewen un biuden spollt, wrungen un druüget. Bui der grauden Wäske weort auk buüket. Doe Buüketuawer was oen graut Fatt, buawen uapen, hadde unner anner Suit oen Spiunlock for den Buüketappen. Dat Linnen un Tuüg richtig in den Tuawer teo loeggen, was oene wichtige Sake, süss loep doe Han nich. For dat Spiunlock weort oen hualen Eostring stellt, Buüke-Eost weort seggt, up den Buam innen Tuawer Holt leggt, Spliedern un Braken, iawer dat Holt oen Laken met Boökenasken iutbrett un medden Tuimpen tohaupeslagen. Dann weort dat Linnen un dat Tuüg Stück for Stück glatt drin upstapelt, bet doe Tuawer full was. Dat Buüken schog met hoeder Lauge. Doe weort innen grauden Kiedel hoet maket, medder Buüketruüggen buawen innen Tuawer guaden, unner duür den Han afloden un dann wir innen Kiedel hoet maket. Dat schog sau faken, bet doe Lauge ganz briun was un dat Linnen dompe. Dann weort doe Han teodraigget un blaif doe Tuawer met der hoeden Lauge oene Nacht ston. Den annern Dagg weort doe Tuawer iutnuamen un dat Linnen siewen Nächte bloeket. Doe lütken Stücke - Hiemden, Doöke, Laken un Betüöge - mössen twoe Dage bloeket, dann briewen, spollt, kloppet, wrungen un druüget weren. Dat nuigge Linnen blaiff Dagg un Nacht biuden luiggen. Bui Dage müssen Sunne un Wader, bui Nacht Mone un Döwwe dat Bloeken deon. Nachts weort waket. Os ik dat erste Mol waken holp, was ik onnik stols dorup. Doe Mone schain helle; doe Nachtigallen flödden un doe Daggslaiper trillern, dat wui gar nich moöe woören un teo singen anfengen. Den annern Muaren sia Mudder, dat Linnen wöre onnik witt weoren; dat dai doe Mone; dat Linnen mösse just as dat Flass siewen Döwwe häwwen.

Wenn dat Wasken forbui was, hadde Mudder oenen grauden Kuarf full Huasen un Doöke, doe soe stoppen un flicken mösse. Dat riake soe blaut for ne halwe Arboet un feng dobui an, wenn soe sik ressen woll. Hadde soe inner Wieken ninne Tuit, dann stoppe un flicke soe auk Sunndages. Soe hoel dat nich for Sünne und dai Sunndages fillichte moer dran os Olldages. Doe Luüdens briuken iar dann nich teo helpen. Stricken konn Mudder nich. Dat loet soe fan den jungen Luüdens deon. Os soe jung wiesen was, hadde soe ümmer spinnen un würken mosst. Dat Stricken hedden domols blaut aule Fruwwen inner Halle ferston, doe iar Braut domedde ferdoent hedden.

No Michoels feng dat Spinnen an. Bet Sünne Madden woören joeden Dagg two Uchten spunnen, Owends un Muarens oene, dann bet Lechtmissen droee un no Lechtmessen wir twoee. Joede Uchte mosse toeggen Buind liewern. Dat was fan aulenshiar doe Tall. In iusen Hiuse weort nich mer tallspunnen. Dat lait doe graude Foebestand nich. In aulen Tuien hedden soe woeniger Foe haulen, fiele Schope un Piare un woenig Koögge un Swuine. In den ganß aulen Biurnhuüsern was doe Piarstall sau graut os doe Keostall un doe Swuinstall no innen Hiuse anner Dial. Fan oenem aulen Nower fertellen soe, hoe loede innen Hiarfste doe Bodderkarn innen Keller bringen, dat soe nich iutdruüge un tohaupefelle; innen Winter weort soe nich briuket. In iuser grauden Stuawen satt no hauge anner Wand oen Brett met langen Plöcken; do hadde joeder Spinner suinen Plock, wo suin Gorn Stück for Stück upschuawen un Soderdages afnuamen weort.

Wui Kinner leren dat Spinnen fannen Teokuiken, dröffen owwer ninn Ratt anpacken, dann bieden us doe Ruüens. Dat wören doe Haken anner Flucht. Wenn enner do medden Finger ankamm, konn hoe sik nüdde woedeon. Wui dröffen blaut doe Wippen trian, wenn doe Sneor afnuamen was. Dat Trian was doe Anfang fannen Spinnen. Doe richtig trian konn, dat dat Ratt oenwellig rechts loep un dann doe Flucht unner dem Haken medden Diumen anhaulen konn, kraig oenen Topp gruawe Hoen inne Hand. Dat gaff erst dicke un dünne Stuien in dem Fame, soe sian Krüllen un Tiewetidden. Dat Gorn hoede Buttgorn un weort teo Wöstebännern briuket. Oen Stück glatt Buttgorn hadde fuif Buind un konn for 50 Pennike ferkofft weren. Doe dat spinnen konn, kraig oene Duißen Flass uppen Wuoken (Duißenstock, Twielen). Domedde feng dat richtige Spinnen an. Doe Duißenstränge anbroen, wir tohauperullen, uppen Stock buinen und dat Gorn haspeln, wenn doe Speolen full was, dai Mudder dann for den lütken Spinner auk no. Dat Spinnen schog Muarens un Owends upper grauden Stuawen. Bui Dage stönnen doe Spinnriar buiden inner Küöken. Dann weort upper Stuawen gieden un arboedet un woenig spunnen.

Iuse Spinnriar hedden oene Bank met foer Stalen, fuür up der Bank dat Fluchtstell un achter dat Swungratt. Up dem Fluchtstelle stönnen twoe Stänner, doe doe Flucht (Spindel) tüsken sik hedden. Oene stölern Assen (Proen) geng fan Stänner teo Stänner, hadde fuür oene Büssen, Sliuken weort seggt, un twoe krumme hölten Flüögel met uisern Haken (Ruüens) for den Fam, inner Midde doe Speolen un achter oene Spillen for doe Sneor. Achter up der Bank stönnen twoe Stänner, doe dat Ratt hoelen. Dat hadde oene stölern Assen, oenen hölten Busk, met Spaiken un oenen broeen Kranß for doe Sneor. Doe Assen hadde annen Enne oenen halfrunnen Haken, den doe Wippen unnern Radde an dem Wiepel (Stocke) rund draigge. Doe Wiepel geng afw[a]<e>sselnd rechts un links up un dal. Doe Sneor loep ia[v]<w>er den Kranß un iawer doe Spillen. Dat Fluchtstell konn met oener Schriuwen fuür for der Bank hen un hiar schuawen un doe Sneor domedde donne un lack spannt weren. For dem Fluchtstelle satt in der Bank oen Lock for den Duißenstock, doe doe Duißen iawer doe Proenbüssen, Sliuken hoel. Doe Bank lagg schrot, fuür hauge up risken Stalen, achter suige up schoewen Stalen. Dat Ratt stonn osne Siegen, wieple osne Siegen un hoede auk doe Siegen. Et gaff auk Spinnriar, wo doe Flucht iawer dem Radde lagg. Doe stönnen risk un hoeden Bücke. Wui hedden suöke nich.

Wat spunnen was, moss haspelt weren. Doe Haspel hadde oen Brett os Feot, oene Assen, doe medder Hand draigget weort, oenen Stänner, doe doe Assen hoel, oen Tannratt, Trillen sia wui, dat fan der Assen driewen weort, oenen Knäpper, den doe Trillen met oenem Stifte spanne, un sess Arme, doe dat Gorn hoelen. Mudders Haspel hadde no oene Iur, doe doe Buine bet twintig telle. Iar Spinnratt stoet no innen Hiuse; doe Haspel es tohaupebruaken.

Doe haspeln woll, sedde den Haspel for sik up doe Knoee, draigge en medder rechten Hand un hoel inner annern doe Speolen met dem Proen. Doe Fam weort an oene Fissen iut Buttgorn un doe Fissen an oenen Haspelarm biunen. Buim Draiggen packe doe Assen oenen Tann no dem annern, bet doe Trillen oenmal rund laupen was. Dann spanne dat Stift den Knäpper, dat hoe afsprang un an den Stänner fleog; et knappe; dat erste Buind was full un weort medder Fissen afdellt. Sau geng dat wuider bet twintig Buind; dat was oen Stück Gorn. Dann weort doe Fissen teobiunen, dat Stück aftuagen, klanket un uppen Plock hangen.

Et gaff Haspel met langen un kodden Armen, wui sian lange un kodde Haspel. Doe lange hadde Trillen met 50 Tianen und gaff Buine met 50 un Stücke met 1000 Fiamen; doe kodde hadde Trillen met 60 Tianen un gaff Buine met 60 un Stücke met 1200 Fiamen. Wenn dat Spinnen innen Froöjore vorbui was, weort dat Gorn no uppen Stapel buoket, in Lauge kuaket odder buüket, in floeden Wader spollt, up Schächten recket un druüget, wir klanket un in Säcken upbewort, bet et ant Würken geng.

Mudder loet auk Twernt spinnen. Dat Flass weort doteo besonners hiekelt, dat olle Fiäsern glatt hengen un lichte iutloepen. Dat Gorn mosse ganß fuin un egol spunnen weren, weort nich haspelt, owwer twoemol spunnen. Doe fullen Speolen laigen buim twoeden Spinnen in oenem Kasten for dem Spinnradde odder saiden upper Puipenbank. Doe boeden Fiame woören medden Fingern tohaupehaulen un anfuchtet un loepen duür doe Sliuken iawer doe Haken wir up doe Speolen inner Flucht. Oen Pöttken met Wader stonn for dem Spinner. Dat Ratt mosse ferkert (links) trian weren, dat doe Fiame den Drall kriegen. Doe ferdige Twernt weort haspelt un iut dem Stücke up Bricken wickelt. Mudder make widden, gruisen un bloen Twernt; doe widde weort buüket un bloeket, doe bloe fiarwet un doe gruise blaif sau, os hoe spunnen was.

Dat Würken was doe leste Arboet met dem Flasse, owwer auk doe fuinste un swördeste. Wat haure doteo, bet doe Kammlan geng! Forhiar mosse dat Gorn no wiunen, schuirt uptuagen un andrüömelt weren; dann erst konn sik doe Würker upt Stell sedden, doe Hiewel trian un doe Schottspeolen duürt Gorn floegen loden.

Wui hedden two Würkstelle, oen swor for Saideok un oen lichte for Linnen, briuken owwer dat swore no moer for Hiuslinnen os dat lichte. Dat Würken feng innen Froöjore an un diure bet Middensommer. Dat Stell stonn inner grauden Stuawen. Wui hedden ninne Würkekamern. Mudder würke afwesselnd met den Luüdens. Wui Kinner mössen Speolen wuinen un dofor suargen, dat olle Speolen full wören, wenn wui no Scheole gengen. Doe grauden Puipen for Schuirgorn waun Mudder moeste Tuit sümst.

Dat Speolratt was grödder un stiarker os dat Spinnratt. Et weort medder rechten Hand draigget, hadde fuür oenen langen Proen for Speolen un Puipen un dorunner den Speolenkasten. Doe Fam weort medder linken Hand tüsken Diumen un Finger haulen un loep iut dem Stücke Gorn, dat ümme dat Kroönken lagg. Dat was oen grauden Kuarf, unner sau wuit os buawen, hadde rundherümme acht Stöcke un loep ümme oenen risken Stock, doe up oenem sworen Klodde stonn. Buim Racken weort hoe auk os Tockelstock briuket.

Oenen Schuirramen hedde w[iu]<ui> nich innen Hiuse. Mudder konn schuiren, loet et owwer fan Kuaden Mömme deon. Doe stamme iut sonner aulen Würkerfamuilje, hadde sümst Schuirplöcke anner Dial un oene oegen Puipenbank. Schuiren was oene Kunst. Doe dat nich sümst soen hät, dem lött sik dat swor klor maken: Anner Dial twoe riske Posten met langen Plöcken, droe - foer Trett iut oenanner, buawen links met 20 Fiamen anfangen, doe Fiame met den Fingern kruüßen, dat Kruüß up doe boeden Kruüßplöcke hangen, met den Fiamen fan Plock teo Plock hen un hiar bet no unnen, dat was oen halwen Ging; dann oen Gingkruüß maken un wir fan Plock teo Plock hen un hiar bet no buawen. Dat was wir oen halwen Ging. Teo Hiuslinnen mössen 50 Ginge schuirt weren. Wenn dat Gorn sau spannt was, weort et fan den Plöcken afnuamen un os oene lange Kuin (Kedde) in Klanken tuagen. Doe Kedde kamm in oenen Sack, bet soe upt Stell tuagen weort.

Dat Würkstell hadde foer Stänner, rechts un links dicke swore Suitwaigen (Wangen) iut Oekenholt, fuür un achter lütke Balken, doe doe grauden tohaupehoelen, un droe runne Baime, doe sik in den Suitwaigen draiggen: Bost-, Gorn- un Lakenbaum. Achter dem Giewel hengen doe Galgen un doe Kammlan tüsken den Suitbalken. Unner dem Galgen hengen twoe Hiewel an Roemen doe iawer oene Rullen in dem Galgen loepen. Unner den Hieweln hengen twoe Swengel un unner den Swengeln twoe Trian, doe an Stricken up un dal gengen.

Buim Uptoen lagg doe Kedde for dem Würkstelle, weort twoemol duür dat Stell ümme twoe Balken un den Bostbaum tuagen un kam wir no dem Gornbaum truügge. Doe Swiepen (Stock met Sneor) weort duür dat Gingkruüß stiaken, doe Kedde Ging for Ging in den Uptoekamm leggt, in joed Kammhuüsken tüsken den Tianen oen halwen Ging (20 Fiamen), un doe Swiepen in doe Riede fan dem Gornbaum drücket. Mudder pinne soe drin teo. Twoe Man draiggen den Gornbaum, oener hoel den Uptoekamm un oener loet doe Kedde langsam duür doe Hand folgen. Doe den Kamm hoel, mosse geot uppassen, dat doe Ginge glatt up den Gornbaum kaimen un doe Oegge anner Suit nich afglait, süss gaff et Heksenoeggen, doe dem Würker fiel Last maken. Den Kamm hoel Mudder sümst, erst luike un dann schrot, dat dat Gorn unner broet un buawen small up den Baum loep.

Wenn dat Gorn uptuagen was, woören doe Liasestöcke duür dat Gingkruüß stiaken, doe Fiame andrüömelt un doe Kammlan un Hiewel int Stell hangen. Fan dem lesten Stücke Linnen saiden no doe Fiame inner Hiewel. An doe mössen doe Fiame fan der nuiggen Kedde andrüömelt weren. Doe boeden Ennens woören glatt an oenanner leggt, tüsken Diumen un Finger draigget un ümmeleggt, dat soe in oenanner loepen. Mudder taug doe Fiame nich medden Haken duür doe Hiewelaugen un den Roetkamm, loet dofor doe Drüömeln drin sidden. Wenn dat Gorn Fam for Fam andrüömelt was, weort et sachte duür doe Hiewel un den Roetkamm schuawen. Geng dat geot, dat doe Drüömeln hoelen, sia Mudder gottloff. Doe Drüömeln woören dann ümme den Bostbaum tuagen un medden Stocke glatt in doe Lakenbaumriede drücket. No sau fielen fuinen un sworen Arboeden geng et ant Würken.

Doe Würker satt achtern Stelle upper Bank, for sik den Bostbaum, doe Foöde up den Trian. Hoe tradde links an. Doe oene Hiewel geng dann no unner un doe annre no buawen un naimen doe Fiame in den Augen met. Doe Fleot tüsken den Fiamen was uapen. Doe Schottspeolen schaut doduür un loet den Schottfam fan Oegge teo Oegge achter sik. Doe Roetkamm drücke den Fam sachte for dat Drüömsel. Dann weort rechts trian, doe Schottspeolen fanner annern Suit duür dat Gorn stott un doe Schottfam wir andrücket. Doe Würker feng erst langsam un sachte an. Sau baule os hoe dat Stell richtig innen Gange hadde, loet hoe den ganßen Dagg Trett up Trett, Schuss up Schuss, Klapp up Klapp folgen, blaut sonnen Augenblick weort et stille, wenn doe Gornbaum oenen Plock afloden un doe Lakenbaum wuider draigget weren mosse. Dann weort dat Laken flink met dem Würkeknuaken glädd´t un doe Knuipen ümmestiaken, doe dat Laken spanne. Twoe-, droemol mosse doe Würker den Dagg fannen Stelle herunner kuomen un dat Gorn smidden. Doe Smidde was oen Bruigg iut Beokwoedenmial; domedde weort dat Gorn anfuchtet un inner Richtung no dem Gornbaume glatt bösset. In den lesten Joren loet Mudder woenig mer smidden; wecke hoelen dat nich for naidig; dann gaff et owwer fiel Stoff, dat doe Fliusen inner Lucht herümme flüögen. Wenn oen Fam uppen Würkstelle rait, mössen doe Ennens medden Würkerknaupe tohaupebiunen weren. Doe Würker leog doe Fiame os Kruüß tüsken den Diumen un den ersten Finger fanner linken Hand<,> dat doe rechte Fam unner lagg, taug den ümme den Diumennagel un duür dat Kruüß van den Famenennens, schauf dat Enne fan dem linken Fame duür doe Slingen iawer dem Diumennagel un taug dann an dem rechten Fame doe Slinge teo. Auk doe Speolenwuiner un olle, doe buim Würken hölpen, mössen den Würkerknaup kennen. Doe was dünne un faste, geng glatt duür den engen Roetkamm un gaff ninne unluike Stuie innen Linnen. Doe annern Knaipe wören gruawe Ossenknaipe. Wenn wui met dem Würken ferdig wören, weort dat Linnen buüket un bloeket, dat et snoewitt was, un innen Kuffer leggt. Doe Froöde an dem wackern Linnen was doe beste Laun for oll doe Moögge un Arboet met dem Flasse. Up iaren Kuffer full Linnen was joede Biurnfruwwe stols un loet en auk gern bekuiken, wenn Besoök kamm.

Innen Hiarfste loet Mudder Strieproöwen, Kumst un groöne Baunen inmaken. Kumst hüöweln un inmaken dai soe met den Luüdens. Roöwen afstriepen schog Owends; dobui mössen olle innen Hiuse helpen; soe snuin un inmaken daien Mudder un doe Luüdens den annern Dagg. Fuiksbau[m]<n>en sniffeln schog auk Owends. Dobui hölpen sik doe Nower oenanner. Doe Mannsluüe fiamen af un doe Friusluüe sniffeln. Sungen un fertellt weort dobui woenig. Et was no oene uilige Tiet uppen Acker. Doe moesten gengen toeggen Iur nohius.

Innen Winter loet Fadder slachten, moestens oene Keo un twoe Swuine; dat annre fedde Foe weort lebennig ferkofft. Teom Slachten kamm doe Slächter int Hius. Doe slachte dat Foe Muarens freo; Owends kamm hoe wuir un snait dat Floesk trechte. Insolten un raikern dai Fadder, wosten dai Mudder met den Luüdens. Oen Slachtfest, wo Nower un Frünne inlat wert, kenne wui nich, wenn doe Mannsluüe auk kaimen un dat Swuin bekieken un taxoeren; blaut Kuadenmömme holp Diarmen wasken, Mett snuin, Fett smelten un Wöste maken. Den naichsten Sunndagg gaff et fillichte Muürbron; dat Muürken soll dat beste un fuinste Stück iut dem Nacken suin. Wenn oene Keo slachtet was, maken soe blaut Gördewöste, wenn oen Swuin, dann Wöste un Weppkenbraut; dat gaff dicke Bleotwöste, lange Liewerwöste, runne Mettwöste un fuine Schinkenwöste. Doe Schinken woören nich insoltet un raikert; Mudder make fuine Wöste doriut, Sommerwöste sia soe. Doe wören nich sau ruiwe os doe uile Schinken un loeden sik bekwaimer snuin. Wui hedden oene Raikerkamern buawen iawern Büönen innen Ächterkiamsel, raikern do owwer nich. Wenn Fadder dat Floesk iut der Lake namm, taug hoe starke Fissen iut Buttgorn doduür, ruige et Stück for Stück up Snuüsen un heng et medder grauden Floeskgaffel innen Wuimen unnern Balken, dat doe Rauk fannen Herde doduür toen konn. Wenn no Nuijor dat Slachten vorbui was, heng doe ganße Wuimen full fan Snuüsen met Wösten, Speck un Floesk. Os doe Schottstoen anleggt un doe Herd afrieden weort, haure dat Raikern innen Hiuse up. Dofor es oene Raikeruigge inner Feorküöken anleggt.

Innen Winter loet Mudder doe Koögge twoemol un innen Sommer droemol melken un holp sümst dobui. Doe Mialke weort nich ferkofft; oene Molkeruigge gaff et nau nich. Mialke, doe wui nich for us briuken, weort in Näppen up Driagen sedd´t, innen Sommer innen Keller, süss inner Mialkekamern. Soe blaif do sau lange ston, bet soe plunnert hadde un doe Raum buawen uppe swomm. Doe weort met oenem langen hölten Liepel afnuamen un innen Raumpodde hensedd´t, bet karnt weren konn. Doe Plunnermialke weort langsam wiarmt un Owends os dicke Mialke met soöde gieden. Wat wui nich sümst dofan briuken, kriegen doe Swuine. Kaise weort nich maket.

Doe Karn was oen enge, doepe Fatt, buawen met Deckel un Griff. In dem Deckel was en Lock for den Staff; dat was oene lange Stangen, doe bet up den Buam geng un unner oen rund Brett met fielen Löckern hadde, Ruüskebrett weort seggt. Wenn wui karnen, weort doe Raum in doe Karn guaden un doe Staff sau lange up- un daltuagen, bet doe Raum sik in Mialke un Boddern doele. Doe Karnmialke weort duür oen Sieft guaden un doe Boddern in oenem flacken Fadde met oenem broen hölten Liepel kniat un iutwuosken. Met der Karnmialke kuake Mudder Gördsüppken, wenn soe nich teo siur was, süss briuke soe soe fort Foe. Doe Boddern knia soe in oen Fatt, dat doe Kaupmann liewre un full wir truüggenamm.

Met den Fädden, Pödden, Näppen un Liepeln, doe buim Melken un Boddern briuket weren mössen, was Mudder ganß oegen un ämten. Doe wuoske un spolle soe forhiar un nohiar, loewer droemol os twoemol un stelle soe sau hauge weg, dat ninn Minske soe anruüren konn. Doe Melkemmer hengen ümmestülpet buawen anner Pumpen, doe Mialkesuiggen hauge innen Pottschappe; doe Raumpott hadde inner Mialkekamern oenen Disk for sik allaine; olls blenke, wo Mialke stonn.

Wenn Mudder fannen Foee kuüre, dann dachte soe blaut an Swuine un Koögge. Doe loet soe fan den Luüdens feoren, was owwer ümmer sümst dotüsken. Koögge un Swuine stönnen dat ganße Jor innen Stalle. Doe Koögge kaimen blaut innen Hiarfste oen par Wieken lösse inne Wisk. Innen Sommer woören soe Muarens un Owends twoe Stunnen annen Stricke lett. Keohoeer wören wui Kinner. For doe Swuine was doe Messfal tüsken Hius un Stall met Hecken afdellt; do können soe den ganßen Dagg inne luiggen un oölen. Wenn bui Hiarfstdagg doe Äckern un dat Beok fellen, woören soe uppen Hoff un int Breok loden. Soe kaimen fan sümst wir innen Stall, wenn soe Fickfick roepen un doe Emmer klappern hairen.

For doe Swuine kuaken wui innen grauden Foepodde Kartoffeln un Woddeln, stödden soe met dem Swuinestampel fuin un mengen soe met Mial, Mialke un Wader teo oenem Bruigge. Innen Sommer kriegen soe auk Sadellen un Kaulbliar doduür, fuin snien. Doe Faselswuine kriegen innen Winter auk groöne Woddeln. Doe lütken Fiarken feore Mudder lange Tuit met schuirer Mialke; fan Kartuffeln sollen soe krank weren.

Doe Koögge kriegen innen Sommer Groön, innen Winter Haigg un Staitsel un dat ganße Jor den Drank iut dem Kumpe uppen Waskeore. Dat Staitsel wören Roöwen, Woddeln, Griuwen un Runkeln, met dem Staituisen fuin stott un met Häcksel menget. Doe Drank was dat Spoölsel innen Kumpe, met Roöwekeoken, Luinkeoken, Mial, Kaul un Knuddenkaff menget, Slawwern weort seggt. Doe Kaul weort snien un os dat Knuddenkaff buit. Innen Truage roören soe dat Slawwern medden Roörknüppel düchtig duürn oene. Fan dem Winterfeor sia doe aule Wuishoet: Lechtmissen mott man half Braige un half Straige häwwen; dat hett: no doe Hälfte fannen Staitsel un Haigg un doe Hälfte fannen Stroöggsel, Plaiggen un Strau.

Iut dem Fiarnfoe make sik Mudder woenig. Soe kümmre sik blaut ümme doe Oegger. Doe Honner teo feoren hoel soe nich for naidig; doe mössen upsoöken, wat buim Infoören, Dasken un Feoren affell. Wenn et snuigge un fraus, weort nen oene Schoöfel full Kaurn int Kaff smieden. Gaise hedde wui nich. Fan Ianen hoel Mudder nich fiel, wuil soe doe Oegger iutloögen. Diuwen wören fan aulenshiar uppen Huawe. Imme hedde wui nich.

Doe moeste Arboet innen Hiuse daien Mudder un doe Luüdens. Doe Mannsluüe hölpen Groön halen un sn[iu]<ui>en, wenn soe Owends fannen Lanne kaimen; iare wichtigste Arboet innen Hiuse was dat Dasken, Häcksel snuien un Ställe druüge maken.

Wui dösken no medder Fliagel. Dat was oen langen Staff met Heot, Roemen, Liar un Kloppen. Doe hölten Heot draigge sik ümme den Kopp fan dem Staffe. Doe dicke Fliagelroemen, Würgel weort auk seggt, hoel den Heot un dat Kloppenliar tohaupe. Doe Kloppen was oen langen foerkäntigen Spon iut Boökenholt. Dat Kloppenliar was met dem dünnen Süwwelroemen ümme den Kloppenkopp fastebiunnen.

Wenn doe Däskers Middages anfengen teo dasken, smieden soe erst doe Garwen fannen Balken un loögen soe anne Suit fanner Dial. Dann bredden soe doe Garwen in twoe Ruigen upper Dial iut. Dat was oene Dosk. Soe weort buawen links ansedd´t un sau leggt, dat doe Oren inner Midde iawer oenanner laigen. Doe sess Mann stellen sik in twoe Ruigen oenanner giegeniawer up. Fadder stonn buawen un sleog an, doe annern folgen no iarem Oller. Soe gengen doe Dial up un dal, doe oene Ruige truügge, doe annre faurt un waren iaren Slagg. Dat geng den ganßen Ianern dadira dadida. Wenn soe twoemol up un dal wören, mosse doe Dosk wennt weren. Dat dai Mudder odder oent fan den Luüdens. Doe Woener feng anner rechten Suit an, graip oenen Arm full fanner Dosk, draigge sik domedde ümme un smait en met oenem Swunge wir glatt achter sik inne Ruige; hoe mosse met den sessen metkuomen un flink teogruipen. Wenn hoe truüggeblaif, bliewen soe unner upper Dial ston und sloögen sachte upper Stuie wuider. Soe tüögen sik dobui anne Suit, loeden den Woener forbui springen un gengen dann wir no buawen. Dat was doe drüdde Gang up un dal. Doe woene, folge anner linken Suit. No dem Woenen dösken soe no twoemol up un dal, innen ganßen fuifmol, in wecken Huüsern auk sessmol. Dann schüdden soe dat Strau medden Hännen up un buünen et in Schaiwe. Doe loögen soe wir in oene Ruige iawer doe Dial un dösken soe no oenmol up un dal, ümmer droe Mann met gluikem Slage tohaupe. Dat geng: drap klap, drap klap. Doe Schaiwe woenen dai wui Kinner. Wenn soe two Dosk hedden, harken soe doe Dial af; dat Ruiggestrau harken soe an doe Suit for doe Keokrippen; dat Kaurn schüöwen soe medden Harkenbalken an doe annre Suit fanner Dial; Doe Schaiwe loögen soe for doe Nuinduür uppen Hoff un staiken soe Owends uppen Balken.

No der fifften Dosk, up lütken Dials no der sessten, ressen sik doe Däskers oene Fördelstunne; innen Winter dösken soe one Ressen wuider, dat soe no for Owend ferdig woören. Wenn soe dat leste Mol up un dal gengen, roepen soe hopp un slögen teo droen tohaupe, os wenn soe Schaiwe dösken. Dat was afdasken; soe trappen af. Tolest bliewen soe buawen upper Dial ston un [f]<s>loögen droemol upper Stuie; dann wusse joeder innen Hiuse, dat et doe leste Dosk was. Dann weort no dat Iutorsel bium Dasken, wui sian Ruiggestrau, met oenem Gange up un dal dosken, medder Gaffel upschüdd´t un in Bünne biunen. Wecke dösken et auk met den Schaiwen tohaupe. Bui us was doe Tall 8 bet 10 Dosk den Ianern.

Wenn soe wieden wollen, of doe Oren roeggen iutdosken wören, tüögen soe doe liegen Oren langsam duür doe Hand; dann können soe olle Kairn foölen, doe sidden bliewen wören. Wui dösken blaut Ianern, innen Winter fan twialf Iur an, süss fan oene an. Innen Hiarfste no dem Arn weort män sau fiel dosken, os wui teom Saiggen un Backen naidig hedden. Dat annre blaif luiggen, bet wui innen Winter Tuit teom Dasken hedden. Doe Muüse daien os woenig Schaden; dofor suargen droe swadde Kadden innen Hiuse. Dat Kaurn weort medder Waiggemüölen Owends no dem Dasken roeggen maket. Doe Lüchten heng dann an dem langen Lampenstocke midden iawer der Dial. Dat Kaff kamm biuden fort Honnerlock, doe Miuken uppe Snuikamern, dat Kaurn uppen Büöne un dat Strau uppen Balken.

Doe Waiggemüölen was oen grauden Kasten, buawen oen Trechter, achter oen Sieft, binnen foer Flüögel un anner Suit oen Draigger. Wenn soe draigget weort, maken doe Flüögel Wuind, fell dat Kaurn iut dem Trechter up da<t> Sieft, geng dat Sieft hen und hiar, flaug dat Kaff wuit weg, fellen doe Miuken achter der Müölen dal un glait dat roeggen Kaurn duür dat Sieft bet for doe Müölen.

Os ik den [f]<s>essten Mann upper Dial stellen mosse, schulle Frits doriawer. Ik konn nau nich den ganßen Ianern sieker Slagg waren un auk doe Schaiwe nau nich dicke un glatt geneog buinen; Fadder lustre do owwer nich up. Ik mosse dasken helpen un häwwe au[k] no holpen, os ik oll Sch[eol]mester was.

Dat Sotkaurn wurpe Fadder. Hoe smait et medder grauden Wurpschoöfel iawer doe Dial. Doe besten sworen Kairn flüögen bet for doe Nuinduür, doe lichten un ferkwienten fellen midden uppe Dial, doe Miuken un dat Kaff fellen for em dal. Dann konn hoe dat Kaurn sau tohaupekuiren, os hoe et häwwen woll.

Lütk Sot weort innen Wanne roeggen maket; et weort swungen, stott un schüddet, dat dat Kaff wegflaug, doe Miuken buawen up kaimen un dat Sot unner innen Wanne luiggen blaif. Wat nich met dem Swingen wegflaug, weort medden Fitke afraket.

Doe Wann was iut Wuin flechtet os oen Kuarf, owwer fuür platt un achter hauge os oene Feorswingen, un hadde an boeden Suien oenen Griff (Aur). Doe den Wann briuke, graip medden Hännen in doe Auren un hoel den haugen Rand fort Luif; dann swang hoe den Wann for sik up un dal , schüdde en hen und hiar und stodde en fan oenem Boene no dem annern. Wenn hoe medden Fitke doe Miuken afrake, sedde hoe en for sik uppen Klott oder Melkebuck. Doe Kiaders maken auk den Rowwen innen Wanne roeggen. Doe Waiggemüölen hoede auk Wannemüölen.

No dem Dasken fengen doe Mannsluüe an, Häcksel for doe Piare toe snuin. Dann stönne droe bet foer Mann met Snuilans unner upper Dial, fannen Lechtweren bet Sunnenunnergang. Owends bui der Lüchten loet Fadder nich snuin. Wuin snien gialen un swadden Hawern duürnanner. Doe swadde was lichte un weort nich dosken. Dat Häcksel bröchten soe innen Wanne un inner Feorswingen uppe Snuikamern. Wenn doe innen Hiarfste lieg was, mosse doe Knecht oene Tuit lang dat Häcksel Dagg for Dagg allaine snuin.

Auk for doe Koögge weort Häcksel snien, owwer moest iut Rowwenstrau un griawer os for doe Piare. Et weort inne Groönkamern schüddet un den Koöggen duürt Staitsel menget.

Doe Snuilan was oen langen Kasten: fuür dat Mest, unner doe Wippen, anner Suit doe Wippreon. Doe Snuier namm den Griff fan dem Meste inne rechte Hand un stonn uppen rechten Boene; met der linken Hand hoel hoe dat Strau inner Lan glatt un met dem linken Feode tratt hoe doe Wippen. Dat Mest was unner anner Wippen fasteschruawen. Met oenem Rucke weort dat Mest schrot daldrücket un doe Wippen daltrian, dat dat Häcksel innen Buagen afflaug. Doe Wippreon taug Mest un Wippen wir inne Haichte un schauf un stuakere dat Strau met der Tungen unner der Lan wuider. For dem Meste was oen Stock iawer der Lan; doe ferhinnre, dat doe linke Hand teo wuit glait un int Mest kamm.

Dat ganße Jor hedden doe Mannsluüe met Iamen, Stroöggen un Iutsmuiden in den Foeställen Arboet. Doe Ställe wören doepe Kiulen. Doe Mess blaif drin luiggen, bet hoe bet an doe Triage geng, weort dann met stölern Fuarken achter doe Ställe uppen Messfal smieden un oen par Trett wuider in oenen langen gladden Wall sedd´t. Düt Upsedden schog, dat soe met dem Plaiggenwagen wir annen Stall foören können. Achter den Ställen was ninne Messkiulen. Wenn doe Mess iutsmieden was un doe Ställe lieg wören, weort oene Schicht Plaiggen un Strau drin stroögget. Do stonn dat Foe sau lange uppe, bet doe Schichte schiederg un unluike was. Dann weort doe Stall iamet, dat hett, luike un druüge maket. Wat achter natt was, smieden soe medder Fuarken no fuür un wat fuür druüge was, no achter, un stroöggen wir oene friske Schicht Plaiggen un Strau driawer. Sau mössen doe Mannsluüe dat ganße Jor iutsmuiden un stroöggen. Doe Piarstall weort blaut met Strau un doe Schopstall met Piarmess un Ern stroögget. Doe Plaiggen schoöfeln, halen und stroöggen koste fiel Tuit un Arboet. Dat loet sik nich ännern. Doe Ställe wören doteo inrichtet. Dat Strau allaine lange nich, soe druüge teo haulen. Alkümpe gaff´t nau nich. Wui mössen us met Plaiggen behelpen.

Zurück

Public Domain Mark
Dieses Werk (Der Bauernhof um 1870, von Heinrich Stolte), das durch Olaf Bordasch gekennzeichnet wurde, unterliegt keinen bekannten urheberrechtlichen Beschränkungen.
Dies gilt nicht für die hochdeutsche Übersetzung des Werkes.